de Pietà - door de ogen van Michelangelo

de Pietà

Geen dode kan meer op een dode lijken dan deze gestalte
En toch zijn alle ledematen van zeldzame schoonheid
Oneindig mild is de uitdrukking op het gelaat
Zo kunstig als het aderstelsel onder de huid is weergegeven
Men blijft zich verbazen over hoe de hand van de kunstenaar

zo een goddelijke schoonheid kan scheppen

Giorgio Vasari (Arezzo 1511 – Florence 1574)) kunsthistoricus

Pietà  (Italiaans voor Piëta, wat 'compassie' of 'piëteit' betekent) is in de kunst de benaming voor een afbeelding of uitbeelding van de dode Christus vergezeld door Maria of engelen. Het kan een schilderij of een beeld zijn. 

Giovanni Bellini - Pieta (1500)

Het mooiste marmeren beeld in heel Rome, dat was de wens van de Franse kardinaal Jean Bilheres de Lagraulas in 1498.

Volgens het bewaard gebleven contract moest het een Pietà worden, namelijk "een geklede maagd die de gestorven Christus in haar armen houdt en wel met het formaat van een echt mens”. De afmetingen bedragen dan ook 174 cm bij 195 cm. Het moest binnen een jaar klaar zijn en de kosten mochten de 450 gouden dukaten niet overschrijden.

Anders dan boven het noorden van de Alpen was het uitbeelden van Jezus en Maria als sculpturen niet gebruikelijk. Dit zou de reden kunnen zijn van het contract waarin precies werd aangegeven wat de wensen waren van de opdrachtgever.

Michelangelo Buonarroti - zelfportret

Michelangelo, 32 jaar oud, kreeg de opdracht en het is inderdaad een prachtig beeld geworden. Het beeld geeft het moment weer waarop Christus van het kruis gehaald is en op de schoot van Maria ligt.

Het toont de diepste emoties die een mens maar voelen kan. Je voelt het pas echt als je oog in oog staat met het beeld.

 
We zien de gestorven Jezus (Christus) op de schoot van een vrouw, Maria.
De rechterhand van Maria omsluit, ondersteund het lichaam van Jezus met kracht
terwijl ze met haar open linkerhand Jezus aan de wereld geeft.

Haar ogen zijn neergeslagen in eindeloos verdriet en berusting.
Het lichaam van Jezus wordt nagenoeg geheel opgenomen binnen de omtrek van Maria. Het prachtige, bijna naakte lichaam van Jezus ingebed in de plooien van het gewaad van degene die hem lief heeft.
Op deze wijze wordt de voor Michelangelo zo kenmerkende élégance bereikt

en benadrukt het beeld de innige verbondenheid tussen Maria en Jezus. Haar lichaam, haar hele houding straalt een sterke verbondenheid met de Aarde uit terwijl Jezus slechts met het puntje van zijn voet de aarde raakt.
Jezus rust in de armen van moeder Aarde. 

moeder Aarde

In deze afbeelding zijn man en vrouw gelijk aan elkaar, iets wat tot in die tijd, en zelfs nog lang in de tijd daarna, niet besproken of zelfs maar uitgebeeld mocht worden. Daarom is het hier zo subtiel verwekt in het beeld. Wie kennis had van gnostiek kon in stilte extra genieten van de symboliek van dit beeld, zelfs als men omringd was door katholieken.




Op de opmerking die Michelangelo kreeg te horen "jouw Maria is wel heel erg jong"
was zijn antwoord. “De Moeder Gods behoud door haar maagdelijkheid en reinheid haar jeugdige verschijning en dit is de enige wijze om haar puurheid uit te beelden”.
 

De echte, meest logische, verklaring is dat Michelangelo hier Jezus samen met Maria Magdalena heeft afgebeeld. 

Hij leefde in de tijd van de Renaissance, waarin ook het gnosticisme (het weten) in de belangstelling stond van schrijvers, geleerden en kunstenaars. Maar hier mocht niet openlijk over gesproken worden, omdat zelfs in die tijd op godslastering, zoals het ontkennen van de Christelijkheid van Jezus, verbanning en mogelijk zelfs de doodstraf stond. Daarom verborgen kunstenaars de ideeën van de gnostiek heimelijk in hun kunstwerken. 

Leonardo da Vinci

Ook bij Leonardo da Vinci komt die verborgen boodschap duidelijk naar voren in zijn werkstukken. 
Michelangelo moest het feit dat hij Jezus hier samen met zijn geliefde Maria Magdalena afbeeld, verborgen houden door deze onzinnige en onlogische verklaring af te geven over Maria, de moeder van Jezus. De verklaring werd geaccepteerd omdat de Pietà vanaf het allereerste ogenblik bewondering oogstte door de schoonheid en de echtheid van het beeld. Niemand, zelfs niet de katholieke kerk durfde het aan om het beeld te laten vernietigen. Daarom ging men schoorvoetend akkoord met deze vergezochte verklaring van Michelangelo. Iedereen die met open ogen naar het beeld kijkt ziet hier dat de afgebeelde vrouw haar geliefde vasthoud. Een duidelijkere boodschap van de gnostiek is bijna niet te vinden. Michelangelo vertrouwde er op dat in later tijd men de vrijheid zou vinden om dit beeld ook met zijn ogen te kunnen bekijken.

Michelangelo

Omdat Michelangelo, net als vele andere kunstenaars, schrijvers en wetenschappers in die tijd, ingewijd was in de kennis van de gnostiek was hij, net als Leonardo da Vinci, in staat om vernieuwend te zijn en verder te gaan dan angstige behoudende christelijke kunstenaars. Daarom was de Renaissance ook een belangrijke tijd van vernieuwing (verlichting). 

Later heeft het werk van Michelangelo ook bij andere kunstenaars opvolging gekregen.
Een van de mooiste beelden van Maria Magdalena is het beeld van Canova uit 1809, waarop een treurende Maria staat afgebeeld.

Canova - Magdelen 1809

 

De Pietà nam voor Michelangelo een zo belangrijke plaats in dat dit het enige beeldhouwwerk is waar zijn naam op staat: op het lint wat het gewaad van Maria bijeenhoudt.
De Pietà is een verstilt monument van vertrouwen, van verdriet, maar ook intense liefde.

Sint Pieter

De Pietà van Michelangelo is een beroemd marmeren beeldhouwwerk van Michelangelo. De Pietà bevindt zich in een kapel aan de rechterkant van het schip van de Sint-Pietersbasiliek in Rome,  waar ze beschermd door glas, de eeuwigheid weerspiegelt.